Samolot myśliwski Jak-1b był najskuteczniejszym myśliwcem Sił Powietrznych ZSRS w pierwszej połowie wojny. Pojawienie się nowocześniejszych konstrukcji myśliwców sowieckich: Jak-9 i Ła-7, nie przekreśliło jego znaczenia w wysiłku zbrojnym na Froncie Wschodnim. Jaki zostały przesunięte do działań rozpoznawczych i eskorty szturmowców. Samolot wszedł na uzbrojenie jednostek sprzymierzonych, najpierw francuskich, potem polskich, a na końcu jugosłowiańskich.
Jak-1b, nr 23, eskadra GC3 „Normandie” lotnisko Monostyrszczina, październik 1943. Malował Oskar Gawłowski.
Jaki z trójkolorową kokardą – Francja
Pierwszym „zagranicznym” użytkownikiem Jak-1b było lotnictwo francuskie. Eskadra „Normandie”, rozwinięta później w pułk „Normandie-Niemen” powstała na przełomie 1942 i 1943 roku podczas końcowych akordów Bitwy pod Stalingradem. Personel stanowili piloci francuscy służący w RAF i z wyzwolonych kolonii francuskich. Jednostka została wprowadzona do walki na wiosnę, jeszcze w zimowym kamuflażu i szybko wsławiła się walką i daniną krwi podczas przełomowej Bitwy na Łuku Kurskim w lipcu 1943 r. W odróżnieniu od innych jednostek Alianckich latających na Jak-1b, francuzi przede wszystkim wykonywali misje myśliwskie.
Jak-1b, nr 44, GC3 Normandie, pilot Marcel Albert, marzec 1943 r. Samolot w fabrycznym malowaniu zimowym (zmywalny biały na zielonym kamuflażu), z francuską kokardą i godłem eskadry GC1, z której pochodził pilot. Malowanie z zestawu 70028 Yak-1b Model Kit. Malował Zbyszek Malicki.
Samoloty Jak-1b które otrzymała francuska jednostka miały namalowane francuskie kokardy przed kabina pilota. Wiele z nich miało napisy fundacyjne w kolorze czerwonym na pomalowanych białą zmywalną farbą powierzchniach. Samoloty produkowane w zimie 1942/43 były fabrycznie pomalowane na zielono od góry i szaroniebiesko od dołu, a kolor zielony zamalowano zmywalną farbą biała. Po zmyciu białej farby samoloty zostały pomalowane w nieregularne plamy czarne na górnych powierzchniach. Dlatego w jednostce praktycznie każdy samolot był inaczej pomalowany, pojawiały się dodatkowe elementy ciemnych pasków, wzorów rybich łusek itp.
Jak-1b, nr 6, GC3 Normandie, pilot Albert Durand, lotnisko Chatenki, lato 1943 r. Samolot w letnim malowaniu. Po zmyciu farby białej, na kolorze zielonym naniesiono plamy czarne, których wzór odbiegał od fabrycznego wzorca. Malowanie z zestawu 70027 Yak-1b Expert Set. Malował Zbyszek Malicki.
Na francuskich samolotach Jak-1b, obok standardowych kokard występowały także inne oznaczenia, takie jak kołpaki w barwach narodowych, godła jednostek lub godła osobiste. Chyba najbardziej spektakularnym oznaczeniem jest biała strzała/błyskawica na bokach kadłuba , Znana jest ona także z samolotów Jak-3 używanych w pułku i najpewniej zapożyczonych z 303 Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego ZSRS, do której operacyjnie przydzielono Eskadrę, a później pułk Normandie.
Jak-1b, nr 23, eskadra GC3 „Normandie” lotnisko Monostyrszczina, październik 1943. Obok francuskiej kokardy pod kabina i trójkolorowego kołpaka widoczna strzała – typowy akcent samolotów 303 Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego do której należała eskadra. Malowanie z zestawu 70029 Yak-1b Allied Service. Malował Zbyszek Malicki.
Jak-1b, nr 33, eskadra GC3 „Normandie”, lotnisko Chatienki, lipiec 1943, pilot Noel Castelain. Malowanie z zestawu 70029 Yak-1b Allied Service. Malował Zbyszek Malicki.
Służba Jaków-1b w jednostce francuskiej skończyła się pod koniec 1943 roku, kiedy przezbrojono ją na późniejsze wersje, najpierw Jak-3 a potem Jak-9.
Jaki z biało-czerwoną szachownicą – Polska
Kiedy francuscy piloci Jaków byli już uznanymi bohaterami wojennymi, przyszła kolej na Polaków. Podczas formowania przez sowietów 1 Dywizji Wojska Polskiego, zwanego popularnie „ludowym” powstawały także wspierające ją jednostki: 1 Pułk Czołgów i 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”. Była to jedyna aliancka jednostka latająca na Jak-1b, która odbyła od podstaw pełne szkolenie myśliwskie wg norm sowieckich.
Jak-1b, nr 4, 1 eskadra, 1 PLM, chor. Pil. Edward Chromy, Zadybie Stare, lato 1944 r. Samolot z żółtym kołpakiem 1 eskadry. Malowanie z zestawu 70027 Yak-1b Expert Set. Malował Zbyszek Malicki.
Jak-1b, nr 13, 2 eskadra 1 PLM, „От польского патриота проф. Вольф-Мессинга польскому летчику”, pilot sierż. Hugon O’Brien, Operacja Berlińska, 1945. Malowanie z zestawu 70027 Yak-1b Expert Set. Malował Zbyszek Malicki.
Ogromnym problemem przy formowaniu pułku był brak polskich kadr specjalistów. Oficerowie wyszkoleni przed wojną zostali w większości wymordowani przez NKWD, w 1940 roku w serii egzekucji określanych zbiorczo nazwą „Zbrodni Katyńskiej”. Ci którzy ocaleli opuścili Związek sowiecki w szeregach Armii Polskiej na Wschodzie gen Wł. Andersa i walczyli później m.in. pod Monte Cassino. Z braku Polaków, większość kadry oficerskiej jednostek lotniczych WP na wschodzie stanowili Rosjanie, o rzeczywistych lub wyimaginowanych polskich korzeniach. W pierwszym locie bojowym 1PLM, na czterech pilotów tylko jeden był Polakiem ( chor. E. Chromy, zobacz link). Główne misje pułku polegały na rozpoznaniu i eskorcie szturmowców 3 PLSz. Na Jak-1b nie uzyskano zestrzeleń (uzyskano je w ostatnim miesiącu wojny na Jak-9).
Jak-1b, nr 12181/12, 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”, pilot kpt. Oleg Matwiejew, 1944/45. Malowanie z zestawu 70029 Yak-1b Allied Service. Malował Zbyszek Malicki.
Samoloty użyte bojowo w 1 Pułku były pomalowane standardowo w późno-wojenny kamuflaż dwóch odcieni szarego na górnych powierzchniach i w kolorze szaroniebieskim na dolnych powierzchniach. Oznaczenia przynależności państwowej stanowiły sowieckie gwiazdy z namalowanymi fabrycznie srebrnymi obwódkami. W tym samym kolorze były dwucyfrowe numery taktyczne – końcówki numerów seryjnych. Jeżeli pierwsza z tych cyfr była zerem, malowano tylko drugą z nich.
Jak-1b z 1PLM po remoncie w 1945r. Powojenny kamuflaż polski i polskie znaki przynależności państwowej. Malowanie z zestawu 70028 Yak-1b Model Kit. Malował Zbyszek Malicki.
Polskim akcentem malowanym na samolotach była biało-czerwoną szachownica przed kabiną. Poszczególne eskadry pułku wyróżniały się kolorem przodu kołpaka: 1 eskadra – żółtym, 2 eskadra – białym, 3 eskadra – niebieskim.
Jeden z samolotów, ufundowany dla pułku przez prof. Wolf Messinga miał napis fundacyjny po rosyjsku i domalowane potem polskie tłumaczenia. Napis przeniesiono potem na kolejny samolot, o dziejach tej maszyny czytaj w artykule: link.
Po wojnie na samolotach namalowano biało-czerwone szachownice. Jaki-1b były w drugiej połowie 1945 roku remontowane i otrzymały zielony kamuflaż na górnych powierzchniach i szaroniebieskie dolne powierzchnie.
Jaki-1b z gwiezdnymi kokardami – Jugosławia
Od drugiej połowy 1944 r piloci Narodowo Wyzwoleńczej Armii Jugosławii Josipa Broz-Tito latali już na samolotach Hurricane IIc/IV i Spitfire V/IX w ramach Balkan Air Force RAF. Na wiosnę 1944, zawarto porozumienie miedzy Tito a Stalinem, o wyszkoleniu 300 pilotów jugosłowiańskich w ZSRS. Pod koniec roku postanowiono jednak przyspieszyć formowanie jednostek i wcielono do sił partyzanckich dwie sowieckie dywizje lotnicze. W składzie 236 IAD latały trzy pułki lotnictwa myśliwskiego 117, 168 i 267. Przemianowano ją na 11 Dywizję Lotniczą a pułki ponumerowano od 111 do 113. Piloci jugosłowiańscy mieli wyćwiczyć się w ramach tych jednostek. Od stycznia rozpoczęli loty bojowe, ich głównym zadaniem było rozpoznanie i eskorta szturmowców Ił-2. Spotkania powietrzne z nieprzyjacielem były rzadkie, piloci jugosłowiańscy nie zgłosili zestrzeleń.
Jak-1b, nr 16173/34, 112 pułk myśliwski, Jugosławia, maj 1945. Widoczne znaki jugosłowiańskie namalowane w miejsce sowieckich gwiazd i pozostawiony znak gwardii na okapotowaniu silnika. Malowanie z zestawu 70029 Yak-1b Allied Service. Malował Zbyszek Malicki.
Samoloty Jugosłowiańskie były pomalowane w standardowy kamuflaż tego okresu, plamy w odcieniach szarości na górnych powierzchniach i na kolor jasnoniebieski na dolnych powierzchniach. Samoloty zachowały sowieckie oznaczenia, godła i napisy fundacyjne (np. „Oswobożdiennyj Donbass”). W maju 1945 roku sowieckie gwiazdy zamalowano, na ich miejsce wprowadzono gwiazdy jugosłowiańskie w okręgu i flagi na sterze kierunku. Podczas remontów przemalowywano górne powierzchnie samolotów na kolor zielony, a zużyte samoloty stosunkowo szybki wykruszały się w jednostkach. Ostatnie sztuki używano do szkolenia na początku lat 1950.
Malowanie Jak-1b 1942-1945 – kolory kamuflażu
- Pierwotny kamuflaż składał się z kolorów: AMT-4 Camouflage Green, AMT-6 Black (rozkład plam wg schematu fabrycznego) i na dole AMT-7 Greyish Blue
- Samoloty wyprodukowane w zimie 1942/43 malowano kolorami: AMT-4 Camouflage Green na górze i AMT-7 Greyish Blue na dole zielony pokrywano zmywalna biała farbą. Na wiosnę, po zmyciu farby białej na zielonym malowano nieregularne plamy AMT-6 Black, różne od schematu fabrycznego
- Od lipca 1943 do końca wojny samoloty malowano w kamuflaż „szary” wg nowego rozkładu plam: AMT-12 Dark Grey i AMT-11 Blue Grey na górze i AMT-7 Greyish Blue na dole.
Zestawy farb do malowania modeli Jak-1b
HTK-AS20 Late WW2 Soviet Air Force paint set – zawiera wszystkie kolory do Jak-1b poza zmywalnym białym
HTK-AS33 Early WW2 Soviet Air Force paint set – zawiera kolory wczesnego kamuflażu i zmywalny biały
Podziękowania
Srecko Bradić, Oskar Gawłowski i Zbyszek Malicki
Mogą Cię zainteresować:
- Modele i akcesoria Jak-1b w sklepie Arma Hobby
- Antologia Jak (ros.: Антология Як) strona z dużym wyborem malowań samolotów Jak-1/3/7/9 link
- Milan Micevski „Jakovjev Jak-1”, Aeroplan 1/90 str.: 4-14 (j. serbsko-chorwacki)
This post is also available in: 
English
