Rozpoczynamy publikację cyklu artykułów znanego eksperta od japońskiego lotnictwa, Nicka Millmana. Nick przedstawi w nich informacje na temat różnic pomiędzy poszczególnymi wersjami produkcyjnymi myśliwca Nakajima Ki-43 II Hayabusa, ze szczególnym uwzględnieniem wersji możliwych do zbudowania z zestawu Arma Hobby. Jak na modelarza przystało, nie zaniedba także kwestii malowania i oznakowania tych samolotów.
Wspólnie z Nickiem postaramy się jak najlepiej zilustrować ten dość skomplikowany artykuł zdjęciami i rysunkami, co nie jest łatwe – japońskie zdjęcia w dobrej jakości, do których można zdobyć prawa do publikacji, nie są łatwo dostępne…
Zapraszamy do lektury artykułu Nicka Millmana!
II wersja „Sokoła”
Produkcję myśliwca Nakajima Typ 1 Model 2 (Ki-43 II Hayabusa – „Sokół wędrowny”, o alianckiej nazwie kodowej „Oscar”) rozpoczęto w lutym 1942 roku, przy czym równolegle kontynuowano produkcję Modelu 1 (Ki-43 I). Program rozwojowy polegał zasadniczo na zastąpieniu silnika Ha-25 jego ulepszoną wersją Ha-115.
Ki-43 I zmontowany z części kilku zdobytych samolotów przez Technical Air Intelligence Unit (Jednostkę Technicznego Wywiadu Lotniczego) i testowany w słynnym 7. Hangarze bazy Eagle Farm w Brisbane w Australii. Widoczne typowe dla wersji I dwułopatowe śmigło, dłuższe skrzydło, lunetkowy celownik i mniejsza, spłaszczona kabina pilota
Jeszcze jedna Ki-43 I – dobrze widoczny celownik lunetkowy i płaski grzbiet kabiny
Ki-43 I – widoczna pierścieniowa chłodnica oleju za dwułopatowym śmigłem
Dodatkowo w trakcie produkcji wprowadzono inne udoskonalenia i zmiany. Do końca 1942 roku fabrykę opuściło łącznie 75 egzemplarzy Modelu 2 z numerami produkcyjnymi (seizô bangô – numer produkcyjny; samolot o numerze produkcyjnym) od 5001 do 5075. W tym samym roku przekazano łącznie 541 maszyn Model 1 o numerach produkcyjnych od 271 do 811. Ostatni Model 1, o numerze produkcyjnym 816, został wyprodukowany w lutym 1943.
Pierwsze „Dwójki”
Pierwsze 153 myśliwce Modelu 2 (Ki-43 II) zachowały długie skrzydło Modelu 1 i pierścieniową chłodnicę oleju w czołowej części osłony silnika.
Rysunek techniczny przedstawiający różnicę w końcówkach skrzydeł wersji I i II. Pierwsze samoloty wersji II miały jeszcze długie skrzydła jak wersja I
Wlot chłodnicy oleju pod osłoną silnika był mniejszy i miał inny kształt niż w późniejszym typie, zaś osłona kabiny została przeprojektowana, przez co stała się nieco większa i bardziej zaokrąglona niż pierwowzór o spłaszczonym grzbiecie. Zachowano również uzbrojenie Modelu 1 Hei, a mianowicie podwójne karabiny maszynowe kalibru 12,7 mm Ho-103, nazywane „działkami automatycznymi”. Lunetkowy celownik optyczny został zastąpiony celownikiem refleksyjnym. Krótsze skrzydła w Modelu 2 zostały wprowadzone począwszy od samolotu o numerze produkcyjnym 5154, zaś w 1943 roku wprowadzono wzmocnione opancerzenie pilota oraz w pełni samouszczelniające zbiorniki paliwa.
Wczesna II – za śmigłem widoczna pierścieniowa chłodnica oleju jak w wersji Ki-43 I. Mały zagłówek, mały wlot powietrza pod silnikiem
Jak je rozpoznać?
W Birmie „Oscary” z krótkimi skrzydłami, wprowadzone jesienią 1943 roku, były początkowo przez Aliantów identyfikowane jako „Hamps” (Mitsubishi Zero – przyp. red.); co zaskakujące, poprawnie zostały zidentyfikowane przez aliancki wywiad dopiero w marcu 1944 roku:
„Najnowsze informacje od wywiadu technicznego w pełni rozstrzygnęły kwestię myśliwców w Birmie z „kwadratowymi końcówkami skrzydeł”. Należy przypomnieć, że przez pewien czas myśliwce te były stale zgłaszane jako HAMPS, prawdopodobnie ze względu na podobieństwo końcówek skrzydeł. Wcześniej w sekcji tej zwrócono uwagę na dwie kwestie związane z tym typem samolotu:
a. Jego przybycie w jakiejkolwiek liczbie zbiegało się z przybyciem nowo wyposażonej jednostki myśliwców.
b. Możliwość, że jest to nowy typ myśliwca Lotnictwa Japońskiej Armii Cesarskiej
Obecnie ustalono, że jest to ostateczna wersja rozwojowa myśliwca Typu 1 OSCAR Mark (Model) 2, która ma zmniejszoną rozpiętość skrzydeł i tępe, zaokrąglone końcówki skrzydeł, co może sprawiać fałszywe wrażenie, że mamy do czynienia z HAMP. Ten nowy typ myśliwca rozpoznano po raz pierwszy w czasie niedawnego wycofania części sił myśliwskich i rozsądnym założeniem jest, że OSCAR Mark (Model) 2 będzie teraz stanowić część normalnych uzupełnień maszyn jednostek myśliwskich i ogólnej liczby myśliwców walczących w teatrze działań wojennych”.
(Z tygodniowego podsumowania wywiadowczego HQ SEAC (ang. Headquarters South East Asia Command; Kwatera Główna Dowództwa Azji Południowo-Wschodniej) nr 16 z 5 marca 1944 roku)
W zbiorach Australian War Memorial dostępny jest film instruktażowy z 1943 roku, przy pomocy którego uczono alianckich lotników rozpoznawania sylwetki wcześniejszych wersji Ki-43 Hayabusa. Warto zwrócić uwagę że przedstawiony na filmie samolot jest mocno uproszczony.
Tajniki nazewnictwa
Przyrostki Ko, Otsu itp., czasami w źródłach angielskich tłumaczone jako a, b, c itp., były zwykle używane przez Lotnictwo Japońskiej Armii Cesarskiej do oznaczania różnych wersji uzbrojenia myśliwców. Ponieważ Ki-43 II posiadał takie samo uzbrojenie (składające się z dwóch karabinów maszynowych kalibru 12,7 mm Ho-103) przez cały okres służby, w odniesieniu do tego samolotu te przyrostki historycznie nie były stosowane.
Różnice produkcyjne w obrębie tej serii dotyczyły kadłuba i silnika. W japońskich źródłach podtypy te są często dzielone według elementów wyposażenia na wczesne, średnie i późne typy produkcyjne, przy czym tak zwany „II Kai” jest uznawany za typ końcowy; w tym celu używa się słowa ki (期), które oznacza „okres”, ale czasami jest tłumaczone na język angielski jako „produkcja/wariant produkcyjny”. Tak więc:
- 初期 – (hatsu ki) = pierwszy okres (Ki–43 II z pierścieniową chłodnicą oleju i większą, taką jak w Ki–43 I, rozpiętością skrzydeł)
- 中期 – (naka ki) = środkowy okres (Ki–43 II z powiększoną chłodnicą pod osłoną silnika i mniejszą rozpiętością skrzydeł)
- 後期 – (nachi ki) = późny okres (Ki–43 II ze skierowanymi do tyłu rurami wydechowymi i reflektorem do lądowania w krawędzi natarcia skrzydła lewego)
- 末期 – (matsu ki) = końcowy lub ostatni okres (Ki–43 II Kai z indywidualnymi rurami wydechowymi)
Ki-43 II ze środkowego okresu. Rura wydechowa skierowana w bok. Zagłówek pilota całkowicie zdemontowany (cecha indywidualna konkretnego samolotu, zdarzało się na wszystkich wersjach)
Ki-43 II z późnego okresu. Rury wydechowe skierowane do tyłu, duży zagłówek, zbiorniki paliwa podwieszane na zewnątrz podwozia na uniwersalnych pylonach (można na nich było podwiesić zarówno zbiornik jak i bombę)
Inne różnice
Powyżej wymieniono tylko główne elementy wyposażenia każdego podtypu, a nie wszystkie dodatkowe drobne zmiany, których było wiele. Model Ki–43 II Arma Hobby może być zbudowany jako Ki-43 II środkowej lub późnej wersji produkcyjnej przy użyciu części opcjonalnych uwzględnionych w zestawie.
W rzeczywistości występowały cztery wyraźnie różniące się wersje Ki–43 II przed II Kai, a jeden z badaczy odwołuje się do oznaczeń Ki–43 IIa, wersja wczesna; Ki–43– Ia, wersja późna; Ki–43 IIb, wersja wczesna; oraz Ki–43 IIb, wersja późna. Skutkuje to podziałem samolotów ze środkowego okresu produkcyjnego na IIa, wersja późna i IIb, wersja wczesna, przy czym główną zmianą byłoby zastąpienie układu wydechowego skierowanego na zewnątrz układem skierowanym do tyłu, a także większy, opancerzony zagłówek (który czasem całkowicie demontowano – przyp. red.).
Ponadto w samolotach późnej fazy produkcyjnej przeniesiono węzły na podwieszane zbiorniki paliwa z centralnej części płata na zewnątrz. Tabela Oznaczeń i Uzbrojenia Samolotów z 9 grudnia 1943 roku, opublikowana przez Kwaterę Główną Lotnictwa Armii (Koku Hombu), nie zawiera rozróżnień „Ko”, „Otsu” itp. dla Ki–43 II, ani też jakichkolwiek odniesień do uzbrojenia tego myśliwca; jej autorzy po prostu używają pojedynczego oznaczenia Ki–43 II dla ulepszeń opancerzenia i zwiększenia odporności na przestrzały, uwzględniając je w wykazach numerów produkcyjnych.
Pancerz
Opancerzenie dla pilota Ki–43 II Hayabusa zostało wprowadzone początkowo w postaci pojedynczej płyty o grubości 12 mm zaczynając od samolotu o numerze produkcyjnym 5520 w czerwcu 1943 roku, zaś finalnym rozwiązaniem były dwie płyty o grubości 12 mm (zaczynając od samolotu o numerze 5866) we wrześniu 1943 roku, co prawdopodobnie zbiegło się z wprowadzeniem większego, opancerzonego zagłówka. Samouszczelniające zbiorniki paliwa wprowadzono w lipcu 1943 roku, w samolocie o numerze 5666. Zmiany te zostały pozytywnie ocenione przez jednostki działające w Birmie na przykładzie tak wyposażonych samolotów o podanych konkretnych numerach produkcyjnych; w pewnym raporcie z walk podano, że 20 stycznia 1944 roku w starciu ze Spitfire’ami RAF-u jedna Hayabusa bezpiecznie powróciła do bazy z 39 trafieniami. Piloci Spitfire’ów zgłosili w tej walce siedem zestrzelonych Oscarów, osiem prawdopodobnych i osiem uszkodzonych, tymczasem rzeczywiste straty japońskie wyniosły łącznie trzy maszyny z 50. i 204. Sentai, przy czym jedną opisano jako „samozniszczoną”. Raporty bojowe RAF-u opisują japońskie myśliwce, które po ataku i trafieniu przewracały się na plecy, traciły sterowność i nurkowały stromo („wywrotem”), buchając brązowym lub białym dymem. W żadnym z raportów nie odnotowano rozbicia się samolotów potwierdzonego zeznaniami świadków, chociaż jednostki armijne informowały później o zlokalizowaniu dwóch rozbitych Oscarów. Trafienia opisywano głównie jako rozbłyski, przy czym w niektórych przypadkach miało dojść do oderwania fragmentów konstrukcji. Wygląda na to, że Oscary bywały trafiane, ale następnie stosowały uniki i uciekały, tak jak ten, który przetrwał 39 trafień!
Produkcja w zakładach Tachikawa
Tachikawa rozpoczęła produkcję Ki–43 II w maju 1943 roku, wytwarzając 99 samolotów o numerach produkcyjnych od 15 001 do 15 199. Samouszczelniające zbiorniki paliwa wprowadzono w sierpniu tego samego roku, zaczynając od samolotu o numerze 15 031, zaś pojedynczą płytę pancerną o grubości 12 mm dla pilota w grudniu, zaczynając od samolotu o numerze 15 150. Dodatkowa płyta pancerna o grubości 12 mm, zainstalowana w większym, opancerzonym zagłówku, pojawiła się po raz pierwszy w samolocie o numerze 15 351 w marcu 1944 roku. Tachikawa wyprodukowała łącznie 703 sztuki Ki–43 II w 1944 roku, a równoległą produkcję Ki–43 III rozpoczęła w lipcu tego roku, wytwarzając łącznie 1727 egzemplarzy tej wersji (samoloty o numerach od 7001 do 8727).
Ostatnim wariantem produkcyjnym Ki–43 II był tak zwany Ki–43 II Kai (skrót od kaizou – 改造, co znaczy „przemodelowany” lub „przekonstruowany”), który wyposażono w osobne rury wydechowe skierowane do tyłu, a także, w niektórych egzemplarzach, we wtrysk wody z metanolem. Pierwszy egzemplarz tego typu wyprodukowano w kwietniu 1944 roku i uważa się, że jego produkcja trwała aż do zamknięcia linii Ki–43 II we wrześniu 1944 roku, gdy przekazano partię ostatnich 11 egzemplarzy. Tachikawa początkowo wytwarzała ten typ jako Ki–43 III z nieco inną konfiguracją rur wydechowych i wtryskiem wody z metanolem na wyposażeniu standardowym.
Ki-43 II z końcowego okresu produkcji – duży opancerzony zagłówek i indywidualne rury wydechowe
Próba ulepszenia uzbrojenia Ki–43 III była analizowana przez Tachikawę w oparciu o samolot o numerze 7884 i jeszcze jeden, wyprodukowany jako maszyna eksperymentalna. Miały one wydłużony kadłub przed wiatrochronem i zostały wyposażone w dwa działka Ho-5 kalibru 20 mm. Ten eksperymentalny układ uzbrojenia nie został jednak wprowadzony do produkcji seryjnej. Dalsze informacje na temat uzbrojenia Hayabusy zostaną zawarte w drugiej i trzeciej części artykułów tej serii.
Uwagi na temat kamuflażu
Ki–43 II były dostarczane Armii w stanie niepomalowanym, z wyjątkiem panelu przeciwodblaskowego pomalowanego na kolor czarny indygo nr 32 Koku Ran Shoku – 黒藍⾊ , który jest często opisywany po prostu jako „czarny”, z ciemnobrązowym kołpakiem i śmigłem oraz z powierzchniami sterowymi (lotkami, sterami wysokości i sterem kierunku) pokrytymi srebrnym lub szarym lakierem. Porucznik Moritsugu Kanai z Hiko Dai 25 Sentai opisał łopaty śmigła w swoim Ki–43 II „05” jako pomalowane na ciemnobrązowo z przodu, ale na czarno z tyłu.
Wrak Ki-43 II z późnego okresu produkcji z widocznym otworem na reflektor na skrzydle. Dobrze widoczny czarno-granatowy panel przeciwodblaskowy także z tyłu kokpitu.
Pierwsze doraźne zastosowanie zielonych cętek czy plam na gołym metalu zaobserwowano na niektórych myśliwcach Ki–43 I z Hiko Dai 11 Sentai skierowanych na nowogwinejski teatr działań wojennych. W styczniu 1942 roku Lotniczy Instytut Techniczny Armii zasugerował, że jednolity ciemnozielony kolor został uznany za odpowiedni dla frontu południowego i powinien być nakładany w składach armijnych przed dostarczeniem samolotów do jednostek, jednakże w praktyce zakres malowania kamuflażu zależał od dostępności farby i czasu, a także od pilności dostaw, co skutkowało dużą różnorodnością schematów i kolorów.
Ki-43 II z 3 Chutai, 59 Hiko-Sentai w locie nad Nową-Gwineą, przełom 1943-1944. Ciemnozielone malowanie kamuflażowe
Dla przykładu, Oscary napotkane 15 i 20 stycznia 1944 roku w Birmie były różnie opisywane przez pilotów Spitfire’ów jako „lśniącosrebrne z natryśniętymi falistymi zielonymi liniami, niczym mech na jasnym kamieniu” (prawdopodobnie 64 Sentai), „jasno wypolerowane z zielonymi cętkami na czerwonobrązowym tle” (prawdopodobnie 50 Sentai), „ciemnozielone” (?) i „jasnoszare z czerwonymi „pulpetami” i czymś, co wyglądało jak ciemnoczerwone plamy o średnicy sześciu cali na powierzchniach górnych” (być może 204 Sentai). Późnym latem 1944 roku Koku Hombu zarządziła, że fabryczne malowanie myśliwców jednosilnikowych zostanie wznowione w postaci standardowego, jednolitego wykończenia powierzchni górnych w kolorze Ohryoku nr 7 Go shoku (żółto-zielony kolor nr 7), podobnym do amerykańskiego „olive drab” i czasami opisywanym w starszych źródłach jako „latewar brown” (kolor brązowy późnowojenny). Wydaje się, że Nakajima nie zastosowała fabrycznego malowania dla pozostałych wyprodukowanych egzemplarzy Ki–43 II, ale Tachikawa wprowadziła je natychmiast lub bardzo szybko dla Ki–43 III.
Szczegółowa dyskusja na temat schematów i kolorów Hayabusy zostanie wkrótce zamieszczona na blogu Nicka Millmana:
http://www.aviationofjapan.com
Zobacz także:
- Kup model Ki-43 Hayabusa online w sklepie Armahobby.pl!
Ki-43 II Hayabusa w skali 1/72 – zawartość pudełka modelu 70078
Wirtualny redaktor, wydawca gościnnych artykułów w serwisie armahobbynews. Kiedy autorzy bloga zasypiają, w ciszy pracuje nad poprawą jakości materiałów dostępnych na tej na stronie.
This post is also available in:
English
