Lidia Litwiak i jej Jak-1

Totalna wojna na froncie wschodnim wymagała zaangażowania wszystkich sił Związku Sowieckiego, aby odeprzeć niemiecką inwazję i utrzymać władzę Stalina. Wśród milionów żołnierzy Armii Czerwonej znalazły się także kobiety. Najsłynniejszą sowiecką pilotką była Lidia Władimirowana Litwiak. Jej ulubionym typem samolotu był Jak-1 w dwóch wersjach.

Jak zostać pilotką?

Lidia Litwiak urodziła się w Moskwie w 1921 oku. Zafascynowała się lotnictwem w wieku 12 lat, po obejrzeniu pokazów Dnia Lotnika w Parku Gorkiego w stolicy kraju. Dwa lata później trafiła na przeszkolenie do aeroklubu, następnie została instruktorem. Aby wreszcie trafić do lotnictwa wojskowego, młoda pilotka potrzebowała fortelu. W Rosji Sowieckiej, pomimo deklarowanej równości płci i braku skrupułów przed eksploatacją obywateli do granic ich wytrzymałości, kobiety nie był dopuszczane zbyt łatwo do prestiżowych zadań. Pilotowanie samolotów należało do najbardziej poważanych funkcji w Armii Czerwonej. Jak tej małej blondynce udało się trafić do jednostki bojowej?

Nie było łatwo. Młoda adeptka aeroklubu i instruktorka pilotażu próbowała dostać się do lotnictwa już na początku wojny, nie było to jednak wtedy możliwe. Po wysłuchaniu płomiennego przemówienia Stalina 7 listopada 1941 roku, kiedy wróg stał u bram Moskwy, podjęła kolejną próbę zaciągnięcia się do lotnictwa. Dodała sobie setkę do liczby wylatanych godzin i została przyjęta do elitarnej kobiecej jednostki 586 IAP/PWO (Istriebitielnyj Avacjennyj Połk/Protiw Wazdusznoj Obrony – Pułk Lotnictwa Myśliwskiego Obrony Powietrznej Kraju), z formowanej przez Marinę Roskową kobiecej 12 Grupy Lotniczej.

Już na początku dała się poznać jako rogata dusza. Nie chciała ostrzyc włosów, nieregulaminowo poprawiała mundur; przyszyła kołnierz futrzany do kombinezonu, aby tylko wyglądać modnie. Notorycznie wymieniała ze szpitalem swoje osobiste zaopatrzenie na perhydrol stosowany do tlenienia włosów na blond. Używała do tego podgrzanej wody z chłodnicy swego samolotu.

Jak-1 nr ser. 4402, numer taktyczny żółta 44, na którym por. Lidia Litwiak zestrzeliła cztery samoloty wroga wiosną 1943 r. Na zdjęciu od lewej L. Litwiak, K. Budanowa i M. Kuźniecowa. Zdjęcie: Antologia Jak.

Biała lilia Stalingradu

Po przeszkoleniu na samolotach U-2 i Jak-1 Lidia Litwiak i jej przyjaciółka Katia Budanowa otrzymały stopień sierżanta a 586 IAP rozpoczął służbę w obronie przeciwlotniczej Saratowa, miasta położonego nad Wołgą, na północ od Stalingradu, centrum produkcji myśliwców Jak-1. Nudna rutyna lotów bez kontaktu z wrogiem była urozmaicana wyłącznie potańcówkami z pilotami innych jednostek. Kiedy we wrześniu 1942 roku niemiecka 6 Armia gen Paulusa wtargnęła do Stalingradu, Litwiak i Budanowa wraz z koleżankami Marią Kuźniecową i Raisą Bielajewą zostały wysłane jako uzupełnienie 437 IAP. 13 września około 1000 niemieckich samolotów wzięło udział w bombardowaniu miasta. Sowieci zdołali wysłać w powietrze około 1/3 tej liczby. Lidia zestrzeliła tego dnia Ju-88 i następnie w obronie koleżanki, Bielajewej:  Bf-109G-6. Zestrzelony Obfw. Erwin Meier miał wg legendy chcieć poznać swego zwycięzcę. Nie mógł uwierzyć, że zestrzeliła go kobieta.

Jak-1b nad Stalingradem – samolot Jeriomina

Zmagania Hitlera z miastem Stalina to nie tylko walki żołnierzy, ale też starcie propagandowe. I Lidia Litwiak, podobnie jak Jeriomin i inni piloci, stali się narzędziem, tematem tej propagandy. Ich sukcesy były permanentnie nagłaśniane. Lidię opisywano jako „biała różę” lub „białą lilię” Stalingradu. Miała ją mieć namalowana na samolocie. Niemieccy piloci zdawali sobie sprawę z udziału kobiet w walce, widzieli je podczas starć powietrznych. Propaganda niemiecka szybko znalazła odpowiedź: „Sowietom zabrakło pilotów, wysyłają do walki kobiety”.

Przed bitwą pilotom jednostek sowieckich nie podobało się, że kobiety otrzymują w pierwszej kolejności nowe maszyny Jak-1, kiedy oni musieli walczyć na ŁaGG-3. Wrzesień 1942 nad Stalingradem zmienił ich nastawienie. Pilotki zostały przeniesione do 9 GwIAP (Gwardyjski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego) wyposażony w Jaki. Litwiak nie zestrzeliła wtedy niczego, ponieważ latała głownie jako skrzydłowa. Borys Jeriomin, który był krótko dowódcą eskadry 9 GwIAP nazwał Litwiak „urodzonym myśliwcem” i „agresywną osobowością”.

Lidia Litwiak w samolocie Jak-1b nr 23, 73 Gwardyjski Pułk lotniczy, Bitwa Kurska lipiec-sierpień 1943. Malował Marcin Górecki.

Nowe wyzwania

W nowym roku pułk został przezbrojony na samoloty Bell P-39 Airacobra, a cztery dziewczęta zostały przeniesione do uzbrojonego w Jaki 296 IAP (przemianowanego wkrótce na 73 GwIAP). Tam dowiedziały się o śmierci Mariny Roskowy. Litwiak i Budanowa latały w kluczu razem z dowódcą, płk Baranowem i przyszłym narzeczonym kpt. Aleksiejem Sołomatinem. Po awansie na stopień porucznika Lidia została dowódcą eskadry. W jednostce wprowadzono nową taktykę, loty na samodzielne polowanie w parach. Często Litwiak i Sołomatin wykonywali te zadania razem, a miedzy nimi nawiązała się nić czegoś więcej niż sympatii. W ciągu walk od Stalingradu do Rostowa Lidia doświadczała kolejnych strat. Poległ „ojczulek” Baranow, a ona sama została ranna w kwietniu 1943 i spędziła miesiąc w Moskwie na rekonwalescencji. Po powrocie była świadkiem kolejnej śmierci – Aleksieja Sołomatina, która przechyliła czarę goryczy. Żyła dalej pragnieniem zemsty i wykonywania lotów bojowych. Podczas Bitwy na Łuku Kurskim nie powróciła z ostatniego lotu w rejonie Orła, 1 sierpnia 1943. Wg relacji Iwana Borysenko podczas ataku na bombowce nie zauważyła eskorty 8 Bf-109 i została zestrzelona. Sprawa jej śmierci pozostała niejasna, i nawet po znalezieniu w 1979 roku wraku samolotu Jak-1b i uznaniu jej za poległą, to okoliczności i nawet fakt śmierci są podważane.

Lidia Litwiak lato 1943, 73 GIAP/Units and Planes (j. ros)

Tabela: Lista zestrzeleń Lidii Litwiak wg Wikipedia

Lidia Litwiak przy swoim ostatnim samolocie, Jak-1b nr 23.

Samoloty Lidii Litwiak

Lidia Litwiak latała na samolotach Jak-1 i Jak-1b. Były one pomalowane w standardowy w tym okresie kamuflaż czarno-zielony: AMT-6 black i AMT-4 green, a na spodzie AMT-7 blue-grey. Pierwsza przydzielona jej maszyna, miała wg mechaniczki, Jekateriny Połuniny, namalowany na burtach kremowo-żółty numer 02. Najsławniejszy, przypisywany jej samolot z żółtym numerem 44 był przydzielony do starszego sierżanta Serafima Falolejewa. Wykonała na nim kilka lotów, kiedy jej samolot był niesprawny. Problemem z jakim borykała się Lidia był niski wzrost. Przy zmianie samolotu lub po pożyczeniu swojego innemu lotnikowi musiała zmieniać ustawienie pedałów orczyka, tak, aby mogła do nich dosięgnąć i swobodnie wyjrzeć z kabiny podczas lotu. Wg strony Antologia Jak, Litwiak miała też latać na samolocie nr 08. Na wiosnę 1943 przydzielono jej nowy samolot, Jak-1b z numerem bocznym 23. Samolot ten miał inny układ plam kamuflażowych, niż maszyny pomalowane fabrycznie. Najprawdopodobniej tak jak inne samoloty wyprodukowane w zimie 1942/43, trafił do jednostki w kamuflażu zimowym. Górne powierzchnie w kolorze zielonym, pokryte były zmywalna farbą białą. Po zmyciu farby na wiosnę, namalowano w jednostce czarne plamy na zielonym kolorze bazowym. Prawdopodobnie to na tym samolocie zginęła 1 sierpnia 1943. Wg relacji Borysenki miał to być samolot nr 18. Trudno to jednak rozstrzygnąć bez wątpliwości.

Jak-1b nr 23, ostatni samolot Lidii Litwiak. Malował Zbyszek Malicki.

Literatura

• Russia’s Women Top Guns, Władymir Beljakow, Aviation History March 2002
• Biała Lilia ze Stalingradu, Przemysław Skulski, TW Historia 4/2020 link
• Lidia Litwiak. Najsłynniejsza pilotka myśliwska II wojny światowej, Dariusz Kaliński, link
• Antologia Jak, strona w jęz Rosyjskim link

Mogą Cię zainteresować:

• Model i akcesoria Jak-1b w sklepie modelarskim Arma Hobby przejdź do sklepu

Jak-1b – Samoloty Sowieckich Asów

Trzech pilotów z GC 3 Normandie

This post is also available in: English