Kruk – godło poznańskich myśliwców

Niewiele wrześniowych eskadr myśliwskich miało tak długą i chwalebną tradycję jak Eskadra Myśliwska poznańskiego III/3 Dywizjonu Myśliwskiego „Kruki”. Była kontynuatorką 2. Wielkopolskiej Eskadry Lotniczej powołanej do życia na lotnisku Poznań-Ławica 14 lutego 1919 r., początkowo jako eskadra „uniwersalna”, wyposażona w poniemieckie dwumiejscowe myśliwsko-szturmowe Halberstadty CL.II i jednego myśliwskiego Albatrosa D.III. Wiosną 1920 r. otrzymała już czysto myśliwskie austriackie Albatrosy D.III (Oeffag) i przemianowana została na 13. Eskadrę Myśliwską. Wzięła udział w dwóch największych, zwycięskich bitwach wojny polsko-bolszewickiej: obronie Warszawy w sierpniu 1920 r. oraz w ostatecznym rozbiciu wojsk sowieckich – bitwie niemeńskiej, na szlaku z Białegostoku przez Grodno aż do Lidy.

PZL P.11c ze 131. Eskadry Myśliwskiej, 1938. We wrześniu 1939 r. maszyna była pilotowana przez por. Włodzimierza Gedymina, który zestrzelił 3 samoloty niemieckie

Po zakończeniu walk Eskadra powróciła do Poznania, gdzie wraz z 15. Eskadrą Myśliwską weszła w skład dywizjonu myśliwskiego tworzącego się 3. Pułku Lotniczego. W kolejnych latach dwukrotnie zmieniła numer (najpierw na 111., a następnie na 131.), jednak nieprzerwanie funkcjonowała jako ten sam oddział. Początkowo jej godłem była czerwona błyskawica w białym okręgu, następnie, po wprowadzeniu w 1928 r. ujednoliconych godeł geometrycznych, biała belka na zielonym kwadracie. Gdy na początku lat trzydziestych dowództwo pozwoliło na stosowanie barwnych, zindywidualizowanych godeł, poznański dywizjon, wyposażony wtedy w samoloty PWS 10, wybrał na oznaczenie obu swych eskadr symbol kruka. Wiąże się z tym legenda, którą znamy z relacji Wacława Króla:

Fama głosiła, że kiedy na Ławicy przystąpiono do organizowania 131. Eskadry Myśliwskiej i praktycznego przeszkolenia, dowódcy jej przydarzyła się już w pierwszym locie znamienna przygoda lotnicza. Start się udał, pilot okrążył cały Poznań i poleciał nad jezioro Kiekrz. Tam, nad lasem, zaatakował jego samolot wielki, czarny kruk. Pilot chciał wykonać skręt, lecz nie mógł już uniknąć zderzenia z krukiem, który wpadł między zastrzały i druty, łączące skrzydła samolotu. Kruk naturalnie zginął na miejscu, obryzgując skrzydło krwią. Łapy jednak dostały się w szczelinę pomiędzy lotkę i płat samolotu, co spowodowało częściowe zablokowanie ruchów drążka […] Pomagając sobie sterem kierunkowym, pilot, dobrze spocony i przestraszony, zdołał jakoś doprowadzić samolot na lotnisko. […] Kruk okazał się wspaniałym i groźnym okazem ptasiej rodziny. Tak orzekli fachowcy po wyciągnięciu go z drutów mocowania skrzydła. Napędził co prawda strachu pilotowi, ale nic złego eskadrze nie uczynił. I wtedy postanowiono: kruk będzie godłem poznańskiej eskadry myśliwskiej.

Poznańskie PWS 10 z wczesnymi wariantami kruków. Domena publiczna, zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego https://audiovis.nac.gov.pl/i/PIC/PIC_1-M-1292-11.jpg

 Choć opowieść ta zawiera pewne nieścisłości (eskadra istniała wiele lat przed zaprojektowaniem godła, kruk był godłem wszystkich myśliwskich eskadr poznańskich…), dobrze oddaje ducha tradycji, która przetrwała klęskę września 1939 r.: poznańscy piloci kontynuowali walkę w Bitwie o Anglię – jako dywizjon 302. „Poznański” – także z godłem kruka! Niedokładności relacji może tłumaczyć fakt, że Wacław Król znał ją tylko z drugiej ręki – w Polsce pilot latał w krakowskiej 121. Eskadrze, do „Kruków” dołączył dopiero we wrześniu 1940 r. w Anglii, a jesienią 1943 r. został nawet dowódcą 302. dywizjonu.

Poznański PZL P.7a z „białym krukiem” – godłem 133. Eskadry Myśliwskiej. Zdjęcie z kolekcji Janusza Adamczewskiego

Godło poznańskiego kruka to znak występujący w wielu wariantach i długo nie mający ustalonej, jednolitej wersji. Posługiwały się nim wszystkie poznańskie eskadry myśliwskie, 131., 132., a także istniejąca przez krótki czas 133. Eskadra Myśliwska, przeniesiona następnie do Lwowa jako 161. Eskadra Myśliwska. Nawet ostateczne wersje godeł różniły się między eskadrami nie tylko barwą (131. pióra czerwone, 132. pióra niebieskie, 133. całkiem białe), ale także krojem.

Godło 131. Eskadry Myśliwskiej na samolocie Eskadry lub klucza sztabowego III/3 Dywizjonu Myśliwskiego (na co może wskazywać nietypowy numer „12” – eskadra miała 10 samolotów)

Rekonstrukcję wyglądu godła na samolotach w 1939 r. opracowaliśmy na podstawie niewielu dostępnych zdjęć późnych maszyn PZL P.11c ze 131. Eskadry. Różni się ono nieco od propozycji prezentowanych w niektórych książkach czy zestawach kalkomanii, ale jesteśmy przekonani, że nasza kalkomania jest możliwie najbardziej zbliżona do rzeczywistego znaku 131. Eskadry Myśliwskiej. W odróżnieniu od 132. Eskadry, która malowała swego niebieskiego kruka przed numerem bocznym, w 131. Eskadrze godło malowane było za numerem.

Powiększenia zdjęć, na których oparliśmy naszą rekonstrukcję godła 131. Eskadry. „1a” to najbardziej wyraźne z dostępnych zdjęć godła – z samolotu „biała 12”, a „2” to nieostre zdjęcie z samolotu „biała 6” ze 131. Eskadry z roku 1938. By ułatwić porównanie godeł, „kruka” z „białej 12” obróciliśmy („odbicie lustrzane”) i rozjaśniliśmy (wersja „1b”), co potwierdziło, że jest to najprawdopodobniej taki sam kruk jak na zdjęciu „2”. Finalna wersja godła eskadry 132. wygląda zupełnie inaczej.

PZL P.11c ze 132. Eskadry Myśliwskiej. Zwraca uwagę umieszczenie numeru za godłem oraz więcej ciemnych elementów godła (czarnych i niebieskich), wyraźnie odróżniających się od godła 131. Eskadry

Wszystkie zdjęcia PZL P.11c ze zbiorów dr. Tomasza Kopańskiego

Poznańskie Kruki w modelu

Oznaczenia poznańskich eskadr znajdziesz w modelach PZL P.7a i PZL P.11c z Arma Hobby:

PZL P.7a „9” – samolot ze 132. poznańskiej Eskadry Myśliwskiej. Numer seryjny i oznaczenia podskrzydłowe nieznane. Malowanie z połowy lat ’30 białą farbą zmywalną na czas manewrów. Malowanie z zestawu PZL P.7a Deluxe Set.

PZL P.11c, 131. Eskadra Myśliwska z Poznania, w 1939 r. w Armii „Poznań”. Po okrążeniu nad Bzurą 17 września ppor. Henryk Bibrowicz (2 zestrzelenia) i ppor. Lech Grzybowski (2 zestrzelenia) ewakuowali samolot na lotnisko Małaszewicze i tam pozostawili. Po wybuchu wojny godło na kadłubie i szachownice na górnej powierzchni skrzydła zamalowane. Malowanie z zestawu PZL P.11c Expert Set 1/72. Przeczytaj historię samolotu i walk eskadry w 1939 roku tutaj.

Wybrana bibliografia:

• Wacław Król. Lotnicy spod znaku poznańskiego „Kruka”. PAX, Warszawa 1971
• Tadeusz Królikiewicz. Polski samolot i barwa 1918-1939. Wyd. ZP Grupa, Warszawa 2010
• Polish Fighter Colours 1939-19 Praca zbiorowa. Wyd. Stratus, Sandomierz 2016

This post is also available in: English